معرفی انواع مقالات
الف) انواع مقاله
نوشتن مقاله از لحاظ نثر نوشتاری دارای حد و مرزی کامل نیست و مسلماً تعریف آن در گرو شناخت انواع مقاله است؛ چرا که هر نوع از مقاله تعریفی جداگانه می¬طلبد. بنابراین شیوه¬ی بیان و انتخاب کلمه¬ها و اصطلاح¬ها و شیوه ترکیب جمله¬ها در مقاله¬های مختلف، فرق می¬کند. چنان که نثر مقاله¬های ادبی، تحقیقی، روزنامه¬ای و علمی - پژوهشی یکسان نیست. انواع مقاله¬ها و شیوه¬ی نگارش هر یک از آنها در زیر به اختصار توضیح داده می¬شود.
1. مقاله¬ی ادبی و توصیفی
در این نوع نوشته¬ها، نویسنده به شرح و توصیف صحنه¬ها پرداخته و با استفاده از صنایع ادبی و خیال¬پردازی و با توسل به آرایه¬های ادبی صحنه را آنچنان توصیف کرده و به تصویر می¬¬کشد که خواننده یا شنونده می¬تواند آن صحنه¬ها را به روشنی در ذهن خود ترسیم کند.
موضوع نوشته¬های ادبی و توصیفی، ممکن است منظره¬ای از طبیعت، صحنه¬ی یک عملیات یا تشریح روحیات، افکار و تخیلات یک شخص باشد.
2. مقاله¬ی طنز
در نوشته¬ی طنز، هدف اصلی انتقاد است، ولی این انتقاد آمیخته به شوخی و ریشخند است و لحن گفتار، صورت فکاهی و خوشایندی دارد و گاهی مسائل به صورت عکس بیان می¬شود. مثلاً رذایل اخلاقی، ستایش شده و فضائل اخلاقی مذموم قلمداد می-شود.
طنز نویس از نارسایی¬ها و ناروایی¬های جامعه رنج می¬برد و به جای آنکه رنج خود را به زبان شکوه یا پند و اندرز ظاهر سازد، در قالب مزاح و تمسخر می¬ریزد. بنابراین طنز، گیراترین و کوبنده ترین اثر انتقادی است و خصیصه وارونه نمایی و بزرگ نمایی از ارکان طنز است. از قدما، در آثار عبید زاکانی و از متأخران در قطعات علامه دهخدا و آثار کیومرث صابری معروف به «گل آقا» نمونه¬های دل انگیزی از نظم و نثر طنز را می¬توان خواند.
3. علمی – استدلالی
در این گونه آثار، اساس کار بر پایه¬ی منطق و برهان استوار است، نه تخیّل و عاطفه. در مقالات علمی، نویسنده با توجه به براهین علمی و پژوهش عمیق در منابع دست اول و اصلی به نظریه¬ای دست می¬یابد و در کل مقاله در پی اثبات آن است. به طور کلی مقاله علمی – استدلالی دارای مؤلفه¬های ذیل است:
1) نویسنده بر موضوع مقاله احاطه¬ی کامل دارد.
2) اساس کار بر دقت در پژوهش و تفحص در نظریات مهم مربوط به موضوع استوار است.
3) در نقل گزارش و گزارش دهی از منبع اصلی، امانت رعایت می¬شود.
4) مطالب به قلم نویسنده¬ی مقاله تدوین می¬شود و تنها در حد ارجاعات مهم و کوتاه به نقل قول مستقیم پرداخته می¬شود.
5) سراسر استدلال و تحلیل است.
6) تعاریف و اصطلاحات مخصوص دارد که در قالب کلید واژه در ابتدای مقاله قرار می¬گیرد.
7) دارای چکیده، کلید واژه، مقدمه و نتیجه است.
8) از منابع ادبی بسیار کم و به ندرت استفاده می¬شود.
9) منابع مورد استفاده دست اول و اصلی هستند. مسلماً منابع دست اول در هر علمی با منابع اصلی علوم دیگر متفاوت است. اگر مقاله علمی حجمی گسترده پیدا کند با پایان نامه یا رساله علمی همطراز می¬شود. به عنوان نمونه مقاله¬ی «تطور مدیحه سرایی در ادبیات فارسی» از مرحوم دکتر شهیدی و برخی مقالاتی که در نشریات علمی – ترویجی، علمی – تخصصی یا علمی – پژوهشی به چاپ می¬رسد.
4. مقاله انتقادی
در این گونه نوشته¬ها، نویسنده برای ترویج علم، معنویت، اخلاق و ارشاد جامعه به سوی ترقی و تکامل و تنویر افکار عمومی، از نیروی قلم خود استفاده کرده، دردهای جامعه را آسیب¬شناسی می¬کند و راه¬های درمان را پیش پا می¬گذارد. مقاله انتقادی گاه خطاب به جامعه و گاه خطاب به یک ارگان، یک تفکر و یا شخص خاص است و موضوعی را نشانه¬ می¬گیرد که بر اساس روش نادرست ارائه شده یا از راه صحیح بازمانده است.
اساس یک مقاله انتقادی، عدل و انصاف و اطلاعات دقیق در مورد موضوع است. اگر استناد از کتاب یا یک اثر علمی یا ادبی است، باید با بی طرفی کامل، و بررسی وجوه مثبت و منفی اثر انجام شود. در مقالات انتقادی باید اثر مورد بازبینی قرار گیرد نه صاحب اثر. به عنوان نمونه، نقدی که استاد علی ابوالحسنی در کتاب خود به نام «بوسه بر خاک پای حیدر» به آثار شاهنامه پژوهان معاصر دارد، از این قبیل است. برای انتقاد درست و سازنده توجه به برخی نکات لازم است از جمله:
1. استقلال رأی:
هیچ گاه پیش از خواندن یک کتاب یا نوشته نباید پیش داوری کرد یا تحت تأثیر کسی قرار گرفت. بلکه پس از مطالعه کامل مطلب و احراز نکات مثبت و منفی آن می¬توان به بررسی و داوری پرداخت.
2. توجه به معیارهای خاص در هر موضوع:
اظهارنظر درباره¬ی هر موضوعی باید با معیارهای خاص همان موضوع صورت گیرد. بنابراین برای انتقاد در هر موضوع علمی، منتقد باید به قوانین آن علم یا فن و اصطلاحات مخصوص آن آشنا باشد. اگر منتقد درباره¬ی موضوعی، آگاهی کامل ندارد، نباید در آن خصوص اظهار نظر کند.
3. رعایت امانت در نقل قول:
یک نوشته انتقادی هر گاه بخواهد به نکته¬ای خاص از یک کتاب اشاره کند، باید عین آن مطالب بدون کوچکترین تغییری چون حذف ابتدا یا انتهای مطلب یا تحریف متن با شماره صفحه.
4. توجه به محتوا و لفظ
برای بررسی محتوا باید انگیزه و دامنه¬ی اطلاعات مؤلف را از نحوه¬ی بیان او بدست آورد و مقدار ابتکارنظر و خلاقیت وی در نقد و نظریه پردازی احراز شود. همچنین منتقد باید بداند که آیا نویسنده مأخذ مطالب خود را مشخص کرده و تا چه حد از مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود تأثیر پذیرفته است.
ب) زبان مقاله
زبان به عنوان یک فرایند پیچیده به سه سطح زبان مکالمه، زبان دانش و زبان تخیل تقسیم می¬شود. زبان گفتار و مکالمه در روابط شخصی و فردی به کار می¬رود و وابسته به موقعیت زمانی و مکانی است. در این نوع زبان، تقید دستوری وجود ندارد و حذف بعضی عناصر در مکالمه مشکلی ایجاد نمی¬کند. زبان تخیل نیز در هنر ادبیات و مقولاتی به کار می¬رود که با تخیل سر و کار دارند. این زبان نیز مثل زبان مکالمه، شخصی است. اما آنچه ساختار ل